در این مطلب سعی می شود به تاثیرات تابلوهای حجاب که در سطح شهرها نصب می شود پرداخته شود و راه حل عملیاتی برای این مسئله معرفی گردد
اهمیت و ضرورت اتخاذ شیوههای صحیح و مناسب برای انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر امری کاملا بدیهی است. ناآگاهی از روشهای اجرای این فریضه چه بسا عکسالعمل منفی در فرد مخاطب ایجاد کند.
تبعات سوء و پیامدهای منفی ناشی از به کار بستن روشهای نامناسب در جامعه ما، مصادیق بسیاری دارد؛ به عنوان مثال بر درب ورودی بسیاری از مغازهها، رستورانها، اماکن خصوصی و دولتی تابلویی مشاهده میشود با این مضمون که رعایت حجاب اسلامی در این مکان الزامی است.
«از دیدگاه علم ارتباطات و تبلیغات تأثیر چنین پیامهایی را چگونه میتوان ارزیابی کرد؟» امیدعلی مسعودی، مدیر گروه تبلیغات و ارتباطات دانشگاه سوره به تحلیل این مسئله پرداخته در خصوص میزان تأثیر پیامهای مستقیم از دیدگاه ارتباطی با اشاره به اینکه این مبحث به حوزه تبلیغات مربوط میشود، عنوان میکند: در وضعیت فرهنگی و ارتباطی ایران قبل و بعد از اسلام ادبیات ما سرشار از آموزههای غیر مستقیم بوده است و یکی از ویژگیها و شایستگیهای ایران زمین و ایرانیان، ادبیات غنی است که ما را در ارتباطات کلامی و غیرکلامی موفق میکند.
زبان آموزش تحکم نیست
مسعودی با تأکید بر اصل مسلم تأثیرگذاری بیشتر و موفقتر پیامهای غیر مستقیم از دیدگاه اندیشمندان علم ارتباطات، گفت: مردم در ارتباطات کلامی و غیر کلامی از پیامهای غیر مستقیم بیشتر تأثیر میپذیرند. در آموزههای اسلامی و علمی نیز داریم که با یک فرد ناآگاه (در خصوص هر موضوعی از جمله حجاب) که نیازمند آموزش است، با تحکم رفتار نمیکنند. برای آموزش دادن حتماً نیاز داریم که با زبان آموزش صحبت کنیم و زبان آموزش زبان تحکم نیست، بلکه زبان افزایش علم یعنی حل مسئله از طریق استدلال است.
هرکس که در این سرا درآید، نانش دهید و از ایمانش مپرسید
وی ضمن تأکید بر تأثیر مثبت جملات مثبت و تأثیر منفی جملات دستوری و منفی، گفت: شیخ حسن خرقانی (بسطامی) یکی از عارفان بزرگ قرن چهار و پنج بود. وی بر سر خانقاه خود نوشته بود که «هرکس که در این سرا درآید، نانش دهید و از ایمانش مپرسید چه آنکس که به درگاه باری تعالی به جان ارزد، البته بر خوان بوالحسن به نان ارزد». وی با این کار همه را به خانقاه خود دعوت می کرد، نان و نمک میهماننوازی شیخ را نثارشان میکرد و با همین روش اسلام را توسعه میداد.
افراد جامعه را از هم تفکیک نکنیم تا امکان آموزش باقی بماند
مدیر گروه تبلیغات و ارتباطات دانشگاه سوره تصریح کرد: اما اگر به عنوان مبلغ اسلام از همان اول افراد جامعه را تفکیک کرده و به عدهای اعلام کنیم که حق ورود ندارید و از ما نیستید، شانس راهنمایی و آموزش آنها را از دست خواهیم داد.
وی ادامه داد: آموزههای دینی به ما یاد داده که اگر میخواهید در انتقال یک دستور موفق باشید آن دستور را در قالب آموزش و با زبان غیرمستقیم مطرح کنیم.
با چنین شعارهای منفی، مستقیم و دستوری کسی اقناع نمیشود
وی ادامه داد: بحث تبلیغات و ارتباطات، جنگ نرم است و راه موفق شدن در آن اقناع مخاطب. در برخورد با افراد کمتوجه به حجاب باید مبنا را بر این قرار دهیم که با افرادی سروکار داریم که نمیدانند و چون نمیدانند با توهین و فشار و … آموزش آنها امکان پذیر نیست بلکه باید اقناع شوند. حجاب امری فطری است که باید در وجود جوانان بیدار شود و با چنین شعارهای منفی، مستقیم و دستوری چنین مسئلهای رخ نمیدهد.
بر اساس این گزارش، نصب این تابلوها اغلب تشریفاتی است و نهتنها هیچ امر به معروفی در ادامه نصب این تابلوها وجود ندارد بلکه با توجه به مضمون نوشته مکتوب، هیچ نهی و ناراحتی از حضور افراد با پوشش نامناسب نیز احساس نمیشود.
۲ اهرم اسلام برای کنترل رفتارهای اجتماعی
مجید ابهری، جامعهشناس، رفتارشناس و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی نیز به تحلیل این مسئله از دیدگاه رفتارشناسی پرداخت و اظهار کرد: رفتارهای اجتماعی افراد آثار و عوارض خود را بر رفتار دیگران میگذارند و دین اسلام به عنوان یکی از پویاترین ادیان دو اهرم امر به معروف و نهی از منکر را برای کنترل رفتارهای اجتماعی در اختیار مسلمانان قرار داده است.
برخی هنوز شرایط امر به معروف را متوجه نشده یا نمیخواهند متوجه شوند
وی دو فرایند امر به معروف و نهی از منکر را از متمدنترین و فرهنگیترین ابزار کنترل اجتماعی دانست و گفت: وظیفه فردی هر مسلمان بازداشتن دیگران از بدیها و و تشویق به رفتارهای مثبت است اما متأسفانه برخی هنوز شرایط امر به معروف را به درستی متوجه نشده و یا نمیخواهند متوجه باشند.
امر به معروف کتبی در محور رفتار اجتماعی
این رفتارشناس ادامه داد: در برخی از اماکن و مراکز به ویژه سردر فروشگاهها و مغازهها شعارهایی میبینیم که از بانوان خواسته میشود که حجاب خود را رعایت کنند و این موضوع با اشکال و ادبیات مختلفی عنوان میشود مثلاً «ای زن به تو از فاطمه اینگونه خطاب است/ ارزندهترین زینت زن حفظ حجاب است» یا اینکه «حجاب همچون صدف، مروارید عفت را در خود نگاه میدارد» و امثال اینگونه عبارتها که میتوان آنها را امر به معروف کتبی در محور رفتار اجتماعی حجاب قلمداد کرد.
برخی شعارها توهین به افراد باحجاب را در خود دارد
وی در ادامه گفت: اما در پارهای از اوقات ادبیات و نحوه گویش اینگونه شعارها بجای اصلاح رفتاربیحجابی، اهانت به افراد باحجاب است، مثلاً «ورود افراد بدحجاب ممنوع است» یا اینکه «حفظ حجاب در این مکان الزامی است». اگر بعد از گذشت ۳۵ سال از انقلاب اسلامی هنوز گروهی از زنان در جامعه مفهوم آرمانهای ارزشی انقلاب اسلامی را درک نکرده باشند، این شعارها فایدهای نخواهد داشت.
ابهری در پایان افزود: از نگاه رفتارشناسی با تشویق افراد باحجاب، میتوان دیگران را نیز به حجاب تشویق کرد. این گونه تشویقها تأثیری بسیار بیشتر از شعارهایی دارد که در بسیاری از اوقات نیز مورد بیاعتنایی قرار میگیرد.
نصب تابلوهایی برای تشویق خانمهای محجبه
حجتالاسلام والمسلمین میثم امرودی، قائم مقام معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری در پاسخ به این سؤال که آیا نصب تابلوهایی که بر درب ورودی برخی مکانها نصب و بر روی آنها نوشته شده است «رعایت حجاب در این مکان الزامی است» یا «از پذیرش بانوان بدحجاب در این مکان معذوریم» تأثیرگذار هستند یا خیر؟ گفت: در اماکنی که مربوط به شهرداری است سعی شده جملاتی استفاده شود که ضمن نادیدهنگرفتن خوبیهای خانمها و تشویق خانمهای محجبه، افرادی که حجاب را رعایت نمیکنند را با زبان لین و تأثیرگذار به حجاب دعوت کنیم.
احتمال تأثیر یکی از چهار عامل وجوب امر به معروف
قائم مقام معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری با اشاره به نظر امام راحل در خصوص امر به معروف اظهار کرد: در امر به معروف و نهی از منکر حضرت امام راحل چهار عامل را واجب میدانند که اگر هر چهار عامل وجود داشته باشند امر به معروف و نهی از منکر واجب میشود که یکی از آنها احتمال تأثیر است؛ یعنی اگر من یقین بدانم جملهای تأثیر ندارد نهی از منکر یا امر به معروف واجب نیست.
وی افزود: پس احتمال تأثیر، از شرایطی است که امر به معروف و نهی از منکر را واجب میکند، البته ممکن است گفتن یک نفر تأثیر نگذارد اما گفتن چند نفر تأثیرگذار باشد؛ ممکن است امروز گفتن، تأثیرنداشته باشد اما فردا گفتن تأثیرگذار شود و … که همه این موارد باید مد نظر قرار بگیرد.
حجتالاسلام امرودی در ادامه گفت: ممکن است در جایی نوشته شود که ورود خانمهای بدحجاب به این مکان ممنوع است، این جمله ممکن است موثر باشد یا نباشد که تشخیص آن در مصداق است. در برخی مکانها مردم بر اساس اصول تعیینشده عمل میکنند که نوشتن آن واجب است، اما در برخی مکانها وقتی نوشته میشود تأثیر منفی میگذارد که حتماً نوشتن جایز نیست.
عکس شهدا را که میبینیم برعکس شهدا عمل نکنیم
وی جمله «عکس شهدا را میبینیم عکس شهدا عمل نکنیم» را یکی از بهترین جملاتی دانست که در معابر تهران نصب شده است و عنوان کرد: ما بیش از ۲۲۰ هزار شهید داریم. مردم شهدا را دوست دارند و جالب است که در بیشتر وصیتنامههای شهدا مسئله حجاب مطرح شده است. وقتی این ملت بدانند که خواسته شهدایشان رعایت حجاب است حتماً رعایت میکنند.
جای خالی آموزههای مؤثر
وقتی یک پدیده اجتماعی رخ میدهد باید دید چه عواملی بر روی به وجود آمدن این پدیده تأثیرگذار بودهاند؛ مثلاً جایگاه آموزش حجاب در ایران چگونه بوده است؟ مگر ما چه آموزشهایی به دختران و پسران خود در خصوص حجاب و عفاف ارائه میدهیم که از آنها انتظار داریم آنگونه که ما باور داریم رفتار کنند؟
پیوند اقتصاد با حجاب کجاست؟ آیا ترویج مصرفگرایی در حوزه پوشش نوعی اصطکاک بین خرید انواع پوشاک و استفاده از حجاب ایجاد نمیکند؟ مد و لباس اسلامی ـ ایرانی چه قدر محقق شده است؟
چه پیوندی میان حجاب و سیاست وجود دارد وقتی که ما مطرح میکنیم که برابری مرد و زن در کشور و تعداد زیاد حضور دختران در دانشگاه و اجتماع وجود دارد اما برای حضور اجتماعی زن راهکارهایی را تعریف نمیکنیم؟
مردان از مسئله حجاب در جامعه ایران به طور کامل حذف شدهاند
جایگاه مردان در آموزش و ترویج حجاب کجاست؟ مخاطب مسئله حجاب در قرآن اول مردان هستند که چشمان خود را بر نامحرم ببندند اما مردان از مسئله حجاب جامعه ایران به طور کامل حذف شدهاند. اگر مطالبهگری مردان و ارزشگذاری مثبت جامعه بر تعریف خاصی از زیبایی نبود، یقیناً وضعیت حجاب در جامعه ایران نیز تفاوت داشت.
دفاع بد، یعنی بیشترین ضربه و صدمه
و در میان همه این اشتباهات در خصوص حجاب حال بدترین نوع ضد تبلیغ را شاهد هستیم. «رعایت حجاب در این مکان الزامی است». اقدامی که نه پایه دینی درستی دارد و نه مسلماً پایه علمی و حتی اخلاقی درستی. چرا تا این حد حجاب را بیارزش دانستهایم که مردم را عادت دهیم به دیدن و توجه نکردن به تابلوهایی با جملات سخیف غیر علمی و دینی در خصوص حجاب و توجه نکردن به آنها.
[tabs][tab title=”منبع”]حجاب نیوز[/tab] [/tabs]