حجاب ، غیرت ، حسادت

ریشه دیگری که برای پیدا شدن حجاب ذکر کرده‏ اند جنبه اخلاقی دارد.در اینجا علت پدید آمدن حجاب را تسلط مرد و اسارت زن معرفی کرده‏ اند و گفته‏ اند علت اینکه مرد زن را بدین شکل اسیر نگه می‏ دارد حس خودپرستی و حسادت وی نسبت ‏به مردان دیگر است…

ریشه دیگری که برای پیدا شدن حجاب ذکر کرده‏ اند جنبه اخلاقی دارد.در اینجا نیز مانند نظریه سابق علت پدید آمدن حجاب را تسلط مرد و اسارت زن معرفی کرده‏ اند ، با این فرق که در اینجا برای تسلط جویی مرد به جای ریشه اقتصادی ریشه اخلاقی ذکر شده است; گفته‏ اند علت اینکه مرد زن را بدین شکل اسیر نگه می‏دارد حس خودپرستی و حسادت وی نسبت ‏به مردان دیگر است. مرد نمی‏ خواهد و رشک می‏ برد که مردان دیگر و لو با نگاه کردن یا هم سخن شدن از زنی که تحت اختیار اوست استفاده کنند.

به عقیده این دسته، قوانین دینی و مذهبی با اینکه در جاهای دیگر با خودخواهی ها و خودپرستی ها مبارزه کرده است در اینجا بر عکس عمل کرده روی این خودخواهی مردان صحه گذاشته منظور آنها را تامین کرده است.

برتراند راسل می‏گوید: بشر توانسته است تا حدی در مورد مال و ثروت بر خودخواهی و بخل غالب گردد ولی در مورد زن نتوانسته است ‏بر این خودخواهی تسلط پیدا کند.از نظر راسل «غیرت‏» صفت ممدوحی نیست و ریشه آن نوعی بخل و امساک است.[pullquote]برتراند راسل می‏گوید: بشر توانسته است تا حدی در مورد مال و ثروت بر خودخواهی و بخل غالب گردد ولی در مورد زن نتوانسته است ‏بر این خودخواهی تسلط پیدا کند[/pullquote]

مفهوم سخن راسل این است که اگر بذل و بخشش در مورد ثروت خوب است در مورد زن هم خوب است.چرا بخل و امساک و حسادت در مورد مال نکوهیده و در مورد زن ستوده است؟ چرا نان و سفره داشتن و نمک خود را خورانیدن از لحاظ اخلاق اقتصادی مورد تمجید و ستایش است و همین بذالی و گذشت و کام دیگران را شیرین کردن در اخلاق جنسی مذموم است؟ به عقیده امثال راسل این تفاوت علت معقولی ندارد، اخلاق نتوانسته است در مورد امور جنسی بر خودخواهی و تسلط جویی بشر غلبه کند، بر عکس تسلیم خودپرستی شده همان رذیله را به نام «غیرت‏» از طرف مرد و به نام «عفاف‏» و «حجاب‏» از طرف زن تحت عنوان «اخلاق حسنه‏» پذیرفته است.

از نظر ما در مرد تمایل به عفاف و پاکی زن وجود دارد، یعنی مرد رغبت‏ خاصی دارد که همسرش پاک و دست نخورده باشد، همچنان که در خود زن نیز تمایل خاصی به عفاف وجود دارد. البته در زن تمایل به اینکه شوهر با زن دیگر رابطه و آمیزش نداشته باشد نیز وجود دارد ولی این تمایل به عقیده ما ریشه دیگری دارد مغایر با ریشه تمایل مشابهی که در مرد است.آنچه در مرد وجود دارد غیرت است و یا آمیخته‏ ای است از حسادت و غیرت، ولی آنچه در زن وجود دارد صرفا حسادت است.
ما فعلا درباره لزوم عفاف مرد و ارزشش از نظر خودش و از نظر زن بحث نمی‏کنیم.

سخن ما فعلا درباره حسی است که در مرد وجود دارد و به نام «غیرت‏» نامیده می‏شود که : اولا آیا غیرت همان حسادت است که تغییر اسم داده است ‏یا چیز دیگری است؟ ثانیا آیا ریشه پوشش و حجاب اسلامی احترام به حس غیرت مرد است ‏یا جهات دیگری منظور است؟

اما قسمت اول: ما معتقدیم که حسادت و غیرت دو صفت کاملا متفاوت‏ اند و هر کدام ریشه‏ ای جداگانه دارد.ریشه حسادت خودخواهی و از غرایز و احساسات شخصی می‏ باشد ولی غیرت یک حس اجتماعی و نوعی است و فایده و هدفش متوجه دیگران است.[pullquote]آیا غیرت همان حسادت است که تغییر اسم داده است ‏یا چیز دیگری است؟ آیا ریشه حجاب اسلامی احترام به حس غیرت مرد است ‏یا جهات دیگری منظور است؟[/pullquote]

غیرت، نوعی پاسبانی است که آفرینش برای مشخص بودن و مختلط نشدن نسلها در وجود بشر نهاده است. سر اینکه مرد حساسیت فوق العاده در جلوگیری از آمیزش همسرش با دیگران دارد این است که خلقت ماموریتی به او داده است تا نسب را در نسل آینده حفظ کند.این احساس مانند احساس علاقه به فرزند است. همه کس می‏داند که فرزند چقدر رنج و زحمت و هزینه برای پدر و مادر دارد.اگر علاقه مفرط بشر به فرزند نبود احدی اقدام به تناسل و حفظ نسل نمی‏کرد.اگر حس غیرت هم در مرد نمی‏بود که محل بذر را همیشه حفاظت و پاسبانی کند. رابطه نسلها با یکدیگر به کلی قطع می‏شد، هیچ پدری فرزند خود را نمی‏شناخت و هیچ فرزندی پدر خود را نمی‏دانست کیست.قطع این رابطه ، اساس اجتماعی بودن بشر را متزلزل می‏ سازد.

پیشنهاد اینکه انسان به عنوان مبارزه با خودخواهی غیرت را کنار بگذارد درست مثل این است که پیشنهاد شود غریزه علاقه به فرزند را بلکه به طور کلی مطلق حس ترحم و عاطفه انسانی را به عنوان اینکه یک میل نفسانی است ریشه کن کنیم; در صورتی که این یک میل نفسانی در درجات پایین حیوانی نیست ‏بلکه یک احساس عالی بشری است.
علاقه به حفظ نسل در زن هم وجود دارد، ولی در آنجا احتیاج به پاسبان نیست، زیرا انتساب فرزند به مادر همیشه محفوظ است و اشتباه پذیر نیست. از اینجا می‏توان فهمید که حساسیت زن در منع آمیزش شوهر با دیگران، ریشه‏ای غیر از حساسیت مرد در این مساله دارد. احساس زن را می‏توان ناشی از خودخواهی و انحصار طلبی دانست ولی احساس مرد چنانکه گفتیم جنبه نوعی و اجتماعی دارد.ما منکر حس حسادت و انحصار طلبی مرد نیستیم.ما مدعی هستیم که فرضا مرد حسادت خود را با نیروی اخلاقی از میان ببرد یک نوع حس اجتماعی در او وجود دارد که اجازه نمی‏دهد با آمیزش همسرش با مردان دیگر موافقت کند. ما مدعی هستیم منحصر شناختن علت‏ حساسیت مرد به حس حسادت که یک انحراف اخلاقی فردی است اشتباه است.

در برخی از روایات نیز بدین موضوع اشاره شده است که آنچه در مردان است غیرت است و آنچه در زنان است‏ حسادت.

برای توضیح این مطلب می‏توان یک نکته را افزود و آن این است که زن همیشه می‏خواهد مطلوب و معشوق مرد باشد. جلوه‏ گری ها، دلبری ها و خودنمایی های زن همه برای جلب نظر مرد است.زن آنقدر که می‏خواهد مرد را عاشق دل خسته خویش کند طالب وصال و لذت جنسی نیست. اگر زن نمی‏خواهد که شوهرش با زنان دیگر آمیزش داشته باشد به این جهت است که می‏خواهد مقام معشوق بودن و مطلوب بودن را خاص خود کند.ولی در مرد چنین احساسی وجود ندارد. این گونه انحصار طلبی در سرشت مرد نیست. لهذا اگر مانع آمیزش زنش با مردان دیگر است، ریشه‏ اش همان حراست و نگهبانی نسل است.[pullquote]در برخی از روایات نیز بدین موضوع اشاره شده است که آنچه در مردان است غیرت است و آنچه در زنان است‏ حسادت.[/pullquote]

زن را با ثروت هم نباید قیاس کرد. ثروت با مصرف کردن از بین می‏رود و لذا مورد تنازع و کشمکش واقع می‏شود و حس انحصار طلبی بشر جلو استفاده دیگران را می‏گیرد. ولی کام جویی جنسی یک نفر مانع استفاده دیگران نیست.در اینجا مساله انبار کردن و احتکار مطرح نیست.

انسان این حالت را دارد که هر چه بیشتر در گرداب شهوات شخصی فرو رود و عفاف و تقوا و اراده اخلاقی را از کف بدهد احساس «غیرت‏» در وجودش ناتوان می‏گردد. شهوت پرستان از اینکه همسران آنها مورد استفاده‏های دیگران قرار بگیرند رنج نمی‏برند و احیانا لذت می‏برند و از چنین کارهایی دفاع می‏کنند. برعکس، افرادی که با خودخواهیها و شهوات نفسانی مبارزه می‏کنند و ریشه‏ های حرص و آز و طمع و ماده‏ پرستی را در وجود خود نابود می‏کنند و به تمام معنی «انسان‏» و «انسان دوست‏» می‏ گردند و خود را وقف خدمت ‏به خلق می‏کنند و حس خدمت ‏به نوع در آنان بیدار می‏شود، !چنین اشخاصی غیورتر و نسبت‏به همسران خود حساستر می‏گردند. این گونه افراد حتی نسبت‏ به ناموس دیگران نیز حساس می‏گردند، یعنی وجدانشان اجازه نمی‏دهد که ناموس اجتماع مورد تجاوز قرار گیرد. ناموس اجتماع ناموس خودشان می‏شود.

علی علیه السلام جمله عجیبی دارد. می‏فرماید: « ما زنی غیور قط‏» (۱) یعنی هرگز یک انسان شریف و غیور زنا نمی‏کند. نفرموده است: انسان حسود زنا نمی‏کند، بلکه فرمود انسان غیور زنا نمی‏کند، چرا؟ برای اینکه غیرت یک شرافت انسانی و یک حساسیت انسانی است نسبت ‏به پاکی و طهارت جامعه. انسان غیور همان طور که راضی نمی‏شود دامن ناموس خودش آلوده گردد، راضی نمی‏شود دامن ناموس اجتماع هم آلوده شود; زیرا غیرت غیر از حسادت است; حسادت یک امر شخصی و فردی و ناشی از یک سلسله عقده‏ های روحی است، اما غیرت یک احساس و عاطفه نوع بشری است.

این خود دلیل است که «غیرت‏» از خودپرستی ناشی نمی‏شود ، احساس خاصی است که قانون خلقت‏ برای تحکیم اساس زندگی خانوادگی که یک زندگی طبیعی است نه قراردادی، ایجاد کرده است.

و اما اینکه آیا نظر اسلام درباره حجاب و پوشش احترام گزاردن به حس غیرت مرد است‏ یا نه؟

جواب این است که بدون شک اسلام همان فلسفه‏ ای که در حس غیرت هست ‏یعنی حفاظت پاکی نسل و عدم اختلاط انساب را منظور نظر دارد، ولی علت‏ حجاب اسلامی منحصر به این نیست.

مجموعه آثار جلد ۱۹ ، مطهری، مرتضی

 

[tabs][tab title=”منبع”]چادری ها[/tab] [/tabs]